سه مسجد با این نام شهرت دارد. نخست مسجد شجره در مدینه که میقات است. دوم: مسجد شجره در داخل مکه نزدیک پل سلیمانیه؛ سوم: مسجدی با همین نام که در منطقه حُدیبیه در نزدیکی مکه بوده است.
رسول خدا(ص) در سال ششم هجرت برای انجام عمره به مکه آمد،اما مشرکان مانع شدند و آن حضرت برای اینکه با آنها درگیر نشود، راه را به طرف غرب کج کرد و در حدیبیه که در مسیر قدیمی جدّه واقع است، توقف نمود و سپس نماینده‌ای به مکه فرستاد و پس از آکه این نماینده از مکه بر نگشت! آن حضرت زیر درختی با اصحاب خود بیعت کرد تا در برابر دشمن بایستد. این بیعت با نام «بیعت رضوان» و «بیعت شجره» شناخته می شود. با بازگشت نماینده رسول خدا(ص) از مکه،جنگ منتفی شد و سپس با گفتگوهایی که با قریش صورت گرفت،صلح حدیبیه میان آنان منعقد شد.
در جای این درخت، مسجدی با نام مسجد شجره بنا شده بود که توسط دوست سعودی تخریب گردیده است. خلیفه دوم نیز در زمان حکومت خود، این درخت را از ریشه بر کند.1
فاکهی از مسجدی در حدیبیه یاد کرده است که نامش مسجد آل کُرز بوده و مردم بر این باور بوده‌اند که رسول خدا(ص) در آنجا نماز خوانده است.2
آنچه در منطقه حدیبیه به عنون محل محرم شدن وجود دارد، مسجدی است با نام مسجد شُمیسی به اسم چاهی که در این نقطه وجود داشته «بئر شمیس» نامیده شده است. این مسجد بنایی تازه دارد و کسانی که از مسیر جاده قدیم به شهر مکه وارد می‌شوند، در فاصله حدودا 20کیلومتری شهر مکه، در این مسجد محرم می‌شوند.
1- فاکهی، اخبار مکه، ج5، صص77و 78.
2- همان، ص82.
مسجد قبلتین
مسجد قبلتین متعلق به طایفه بنو سلمه، از مساجد بسیار قدیمی در غرب مدینه و در
نزدیکی چاه معروف این شهر، «بئر رومه» است که به دلیل ارتباط آن با تغییر قبله، باید زمان بنای آن، در دو سال اول هجری باشد. این مسجد به آن جهت که در میان طایفه بنی سلمه بوده، به نام «مسجد بنی سلمه» هم مشهور است.
تغییر قبله
مسأله تغییر قبله در 15 شعبان سال دوم هجرت یا بنا به قول دیگر 15 رجب همان سال روی داد. تا پیش از آن، مسلمانان به سوی بیت‌المقدس نماز می خواندند. آنچه سبب تغییر قبله شد،
علت تغییر قبله
آنچه که باعث تغییر قبله شد، طعنه یهودیان بر مسلمانان بود که شما قبله ندارید و به قبله ما نماز می گزارید! این طعنه، سبب آزردگی رسول خدا(ص) و مسلمانان شد.
نکته دیگر اینکه تاریخ بنای کعبه، قدیمیتر از بیت المقدس بوده و آیه «ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا..»(آل عمران،آیه96) که حکایت این قدمت را داشت نشان می داد که کعبه بیش از بیت المقدس سزاوار قبله بودن است.
به هر جهت، پس از درخواست و دعای رسول خدا(ص) تغییر قبله اعلام گردید تا مسلمانان از لحاظ روحی آسوده خاطر شوند. خداوند مسأله تغییر قبله را ضمن آیات 142- 150 سوره بقره بیان فرموده است. در سوره بقره آیه 44 خطاب به رسول خدا(ص) آمده است: «نگریستنت را به اطراف آسمان می بینیم. تو را به سوی قبله‌ای که می پسندی می‌گردانیم. پس روی به جانب مسجدالحرام کن. و هر جا که باشید روی بدان جانب کنید اهل کتاب می‌دانند که این دگرگونی به حق و از جانب پروردگارشان بوده است و خدا از آنجه می‌کنند غافل نیست.»
یک نقل تاریخی حکایت از آن دارد که حکم تغییر قبله در وسط نماز ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر را به سوی بیت‌المقدس و دو رکعت بعدی را به سوی کعبه خواندند.
تصور گردش در میان نماز قدری دشوار به نظر می‌رسد؛گرچه ممکن است تصور کرد که هم گردش نود درجه‌ای بوده و هم انتقال از موضعی به موضع دیگر.
در روایتی که ابن نجّار نقل کرده، آمده است که رسول خدا(ص) به زیارت زنی از بنی سلمه با نام امّ بِشر- دختر براء بن معرور- رفت. و فرزند این زن به تازگی در گذشته بود. ام بشر طعامی برای آن حضرت فراهم کرد. وقتی ظهر شد، حضرت با اصحاب خود در محل این مسجد نماز خواند. پس از سپری شدن دو رکعت نماز، به رسول خدا(ص) امر شد تا به سمت کعبه بایستد. رسول خدا(ص) به سمت کعبه برگشت و به همین دلیل آن مسجد را مسجد قبلتین گفتند.1
1) (اخبار مدینه الرسول، ص115؛ روایات در باره تغییر قبله فراوان است که برای اطلاع ر.ک: آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان، ص306 و 307.
